wachten op Godot: waar blijft die verschrikkelijke opwarming nou

De lijntjes omhoog zullen in enkele huiskamers van de alarmisten weer tot verzuchtingen leiden: zijn die climate deniers nou te stom om te zien dat de trend opwarming is?

Iemand, een klimatoloog in spe, probeerde mij -en meelezers op climategate.nl - te verkopen dat je een model runnen voor een willekeurige periode in het verre verleden een experiment mag noemen - een numeriek experiment. In dezelfde tread riep een andere, would be klimatoloog en modelleur (althans, zo noemt hij zich) de goden TRS en ECS en Uitstoot aan, om een zeer gedecideerde verklaring over de (zich tot nu toe nog niet gemanifesteerde) temperatuurstijging af te leggen.
[btw TRS en ECS zijn belangrijker Goden dan Uitstoot, vandaar dat je hun naam niet mag uitspreken, zoals die van JHWH. In een document van het Max Planck instituut wordt ECS ook wel the Holy Grail genoemd, met als mededeling dat het zeker nog 15 jaar zal duren (vanaf 2016) voordat ze een beetje in de buurt van een redelijke schatting kunnen komen.]

Ik zal het nog eens uitleggen.

Een modelletje draaien is niets meer of minder dan een poging tot verklarende statistiek te komen, op basis van gegevens die verzameld zijn door nijvere geesten toen er nog geen klimatologie bestond, en de boer gewoon de horizon afzocht om te zien hoe het weer van morgen er uit zou zien.
Sommigen zullen het geavanceerde statistiek willen noemen, maar ik denk meer aan het woordje “sophisticated” en dan vooral de diskwalificerende context daarvan:
- mixed with a foreign substance, adulterated, impure
- falsified to a greater or lesser extent; not plain, honest, or straightforward

Er is een ontzettende hoeveelheid werkelijke data onbekend, en dat is ingevuld door proxies. Dus de beschrijvende statistiek heeft moeten volstaan met cherry picking. Daarnaast is er sprake van data van een systeem dat zeer complex is, en uitermate chaotisch. Waarin een trend zoeken net zoiets is als het zoeken in de tropen van een route voor de alternatieve Elfstedentocht, gewoon, uit verveling, omdat je eens iets anders wilt.
Hoe betrouwbaar die proxies zijn moet blijken, maar het zegt iets dat klimatologen wel de mond vol hebben over het klimaat over 100 jaar, maar de bekende klimaatverandering(en) van de laatste eeuwen ondanks al die onvolprezen proxies nog steeds niet hebben weten te duiden.

Wel, beschrijvende statistiek is iets dat je uitvoert als je een experiment doet. Ik heb nog nooit gehoord dat een poging tot verklarende statistiek het experiment kon vervangen. Ik begrijp uiteraard het grote leed dat klimatologie heet, waar ze nu eenmaal geen experiment kunnen uitvoeren (want heet het: we hebben maar één aarde). Dat een wetenschapper, in zijn ondraaglijk leed, zoiets experiment noemt, of numeriek experiment, maakt er nog geen experiment van.

Wie Uitstoot is, daarover hoef ik jullie niks te vertellen. Het is de enige waar we een beetje grip op hebben - maar volgens de op climategate.nl optredende modelleur levert dat dan ook de grootste onzekerheid. TCR en ECS zijn fictieve grootheden - d.w.z. dat je ze wel kunt benoemen, maar er niks mee kunt: een grootheid waarvan je de grootheid niet kunt berekenen. Zoiets als EOTS - wiens naam je eigenlijk ook niet zou mogen noemen, maar voor de lezertjes: Equilibrium Oceanic Tectonic Sensitivity - waar je ook niks mee aankan. ECS is mijn favoriet: die steekt met een specifieke omvang van de verder amorfe Uitstoot uit boven alle andere omvangen van Uitstoot, want het is de verdubbeling van CO2 in de atmosfeer. 100% toename daarvan is oneindig veel belangrijker dan 90% toename, maar ook 125% uitdijing van Uitstoot kan niet aan die 100% tippen.
En je begrijpt dat ze die sensitivity verzonnen hebben: als er in de loop van æonen sprake is geweest van climate change - en dat is onmiskenbaar zo, ik ken ook geen wetenschapper die dat durft te ontkennen - dan moet er wel zoiets zijn als climate sensitivity.

Laat ik, als deus ex machina, Wittgenstein nog maar een keer opvoeren: Das, was man nicht messen kann, darüber muss man schweigen.

de puinhopen van Fortuyn

Het uitstellen van operaties tijdens de eerste twee coronajaren heeft „aanzienlijke effecten” op de gezondheid van patiënten. In 2020 en 2021 zijn meer dan 305.000 operaties uitgesteld of afgezegd. Daardoor zijn naar schatting 320.000 gezonde levensjaren verloren gegaan.

Aldus het RIVM. Het is goed dat het woord schatting er bij staat. Maar niet in alle publicaties. NOS Teletekst noemde het aantal uitgestelde operaties niet, maar ook het woord schatting niet. En er zou wel eens bij mogen staan wat de onzekerheidsmarge is.

Iedereen die een beetje zicht heeft op dataverzamelingen - en dan vooral op de manier waarop data verzameld wordt … of niet - weet dat zekerheid in absolute aantallen niet bestaat.
Het CBS meldt zojuist dat in 2021 van iedere Euro winst er 74,9 cent naar het inkomen van werknemers en zelfstandigen is gegaan. Wel, we leven nu 6 maanden in 2022 dus CBS heeft tijd genoeg gehad om die verzamelde data te controleren.

Toch weet ik heel zeker dat die 74,9 cent het niet is. Het zal in de buurt liggen van … dicht in de buurt, heel dicht in de buurt denk ik. Maar het is niet in de roos.



De veronderstelling dat het bijna raak is heeft een goede grond. Het gaat om boekhoudingen, en er is een wettelijke leveringsplicht van die data voor betreffende bedrijven, instellingen en andere economische deelnemers op het speelveld.

Maar hoe tel je nu het verlies aan gezonde levensjaren? Daar is geen boekhouding voor. En ik moet denken aan het feit dat ze de precieze relatie kennen tussen hoog opgeleid en gezond, maar dat aan mij nog nooit, bij geen enkel doktersbezoek of ziekenhuisopname, mijn opleidingsniveau is gevraagd.

Staaroperaties worden genoemd. Nu heb ik recent een staaroperatie ondergaan. En ik ga weer met twee gezonde ogen door het leven, zonder bril.

Ik heb die operatie lang uitgesteld, om goede, maar persoonlijke redenen. Ik kon dat omdat ik geen enkele levensbedreiging voelde, en min of meer mijn normale leven kon leiden, aangepast aan mijn “beperkingen”.

Volgens deze studie had ik echter een QALY (quality-adjusted life year), één QALY staat gelijk aan een levensjaar in perfecte gezondheid. Iemand met staar heeft bijvoorbeeld een kwaliteit van leven van 0,7 QALY.

Ik heb die 0,3 QALY nooit gemist (ik wist niet eens dat ik ze had). Ik zou ook niet weten hoe ze aan het getal 0,7 komen.


Hier is bureaucratisch een werkplek georganiseerd voor een afgestudeerde gezondheidswetenschapper.

In die wetenschap kun je gaan in de richting Beleid, Management en Evaluatie van Zorg met de master Healthcare Policy, Innovation and Management, de richting Preventie en Gezondheid met de master Health Education and Promotion, of de richting Geestelijke Gezondheidszorg en de master Mental Health.

En als gezondheidswetenschapper kun je bijvoorbeeld gaan werken als beleidsmedewerker, manager, onderzoeker of onderwijzer.

Dit onderzoek werd geleid door een gezondheidseconoom.

En als onderzoeker ga je zelf proberen die data te verzinnen, met qalies en zo.
Daar heb je de tegenwoordig de onder de wetenschappers geliefde term educated guess voor. Ook wel genoemd informed estimate. Je hebt geen data, maar je hebt wel geleerd hoe inconvinient het is als je niet onmiddellijk geopereerd wordt aan een kwaal.

RIVM zegt: Het gaat om een schatting met een ruime bandbreedte: want het effect van een uitgestelde operatie verschilt in werkelijkheid van patiënt tot patiënt.

Maar onze gezondheidseconoom, de projectmanager, zegt: Wij vinden de gevolgen voor de gezondheid toch wel heel groot. We hebben alleen gekeken naar planbare ingrepen, niet naar uitgestelde kritieke operaties, zoals kankerbehandelingen, niet naar gemiste diagnoses. Het gaat om operaties die best even kunnen wachten. Je denkt: dat kan wel even lijden. Maar nu zie je hoe groot het verlies is, en hoeveel mensen dit treft.

Die educated guess, of informed estimate, zouden we dat ook een slag in de lucht mogen noemen. En dat enorme verlies van 320.000 gezonde levensjaren door staar, of andere ongemakken … uh … een enorme slag in de lucht?

Of, ook niet ondenkbaar: eindelijk, twintig jaar na dato, is de eerste puinhoop van Pim Fortuyn boven water gekomen.

de tweede zondeval

Humans intervene heavily in the …

’t Is een zinsdeel dat op vele manieren vervolgd kan worden, zonder dat je steeds hetzelfde zegt. Maar, in het hedendaags gebruik is de onderliggende boodschap: de mensheid maakt er een rotzooitje van. Over wat Vaclav Smil in Time Magazine noemt the four pillars of modern civilization: cement, steel, plastics, and ammonia - is nu de banvloek uitgesproken.
Ooit deed David Attenborough de lofzang zingen over onze beschaving, op BBC2, gezongen door Kenneth Clark. Nu is hij een alarmist geworden. Als zodanig zal hij die mooie serie van hem niet verloochenen, denk ik, maar wat de beschaving betreft kan hij geen goed woord meer over zijn lippen krijgen.

Mijn voorbeeld komt uit een recent artikel in Nature The delusive accuracy of global irrigation water withdrawal estimates dat begint met Humans intervene heavily in the global water cycle. En de conclusie is Miscalculating the volumes of water withdrawn for irrigation, the largest consumer of freshwater in the world, jeopardizes sustainable water management. Het is een oordeel over modellen waarvan gezegd moet worden, volgens de auteurs: their estimates are unduly precise.

Nu heeft Frans Timmermans, onderbaas van Europa, gezworen dat hij niet zal rusten voor het laatste stofdeeltje van genoemde pijlers van het kwaad uit onze atmosfeer is verdwenen. Want de productie daarvan is onlosmakelijk verbonden met de toename van CO2 - volgens soortgelijke modellen dan. En van CO2 ga je dood. En AOC, jullie weten wel, die Amerikaanse van the Green New Deal heeft die dure eed ook afgelegd, en ze heeft de Democratische partij achter zich gekregen.
De vraag rijst vervolgens: kun je de beschaving dan nog overeind houden. Smil is daar duidelijk over: they can’t be replaced by other things easily, we need more of them than ever, and they all absolutely have to have fossil fuels.

Die serie van Attenborough en Clark zou ook nooit meer gemaakt kunnen worden. De focus van de serie was gericht op de visuele kunst; de grote schilders uit de diverse kunstperiodes kwamen allemaal langs. Wie iets weet van vervuiling door de verfindustrie kan op z’n klompen aanvoelen dat Timmermans en AOC in koor zouden hebben uitgeroepen: zo’n serie, de verheerlijking van zo’n milieuschadelijke bezigheid, kan echt niet hoor.

Op GroenVandaag.nl staat onder de kop Verlaag de impact van je schilderklus op het milieu:

Verf kan stoffen bevatten die irriterend of zelfs schadelijk kunnen zijn, denk aan terpentine of conserveringsmiddelen. Deze stoffen komen voornamelijk vrij tijdens het verven en drogen en zijn met name schadelijk voor de schilder die er dagelijks mee werkt. Ze kunnen daarnaast ook gevolgen hebben voor plant en dier. Wanneer een verf niet goed aangebracht is of wanneer een niet goed hechtende verf wordt gebruikt, kan dit gevolgen hebben voor de natuur.

En de milieu-encyclopedie van Oosthoek heeft ook het één en ander te melden onder het lemma “verf”.

Verder weten we dat één van de verheerlijkte erflaters van onze cultuur, Caravaggio, is doodgegaan aan loodvergiftiging - althans, dat zijn de laatste wetenschappelijke vermoedens. Het moet een koud kunstje zijn voor onze modellenbouwers om middels een modelletje, al dan niet gevuld met unduly precise estimates, te achterspellen hoeveel dooien er te betreuren zijn geweest, laten we zeggen sinds Giotto, bij de productie of het gebruik van verf.

Eén ding weet ik zeker: humans intervening heavily in het opruimen van CO2 zal wellicht een positieve klank hebben in de natte dromen van manneke Timmerfrans, maar zal door ons nageslacht niet minder negatief beoordeeld worden dan dat alarmisten het gebruik van staal of cement verafschuwen.
En dat zinnetje in Nature geeft al aan dat ook alarmisten mogen weten dat Roomser willen zijn dan de Paus wel eens grote nadelen met zich mee kan brengen.

Nu geloof ik dat we niet zo bezorgd hoeven te zijn over die Green New Deal. Biden, en de Democraten proberen in de Verenigde Staten de Green New Deal op de rails te krijgen. Maar die vermaledijde Republikeinen zijn al lang bezig om die activiteit te laten ontsporen … en met meer succes. Zie dit artikel in de New York Times
Het zou mij niets verbazen als het succes van die machinerie van het kwaad zichtbaar gaat worden in de handelingen van de Europeaan, die toch ook bovenal homo economicus is.

Ondenkbaar zegt U? Meneer Jetten zal met zijn vuist op tafel slaan? Meneer Timmermans gaat daar dwars voor liggen? Zie wat er gebeurt met de kolencentrales en de opdracht van mevrouw Minnesma en de Hoge Raad.


Desalniettemin … er komen twee grote projecten aan … het hangt nog in de lucht, maar voor wie de mens kent is het bijna onvoorstelbaar dat het niet gerealiseerd gaat worden … projecten waarvan de geschiedschrijving zal beginnen met: humans intervened heavily, to heavily, in the …

geo-engineering
Paul Cruzen was een nobel mens - God hebbe zijn ziel. Hij had het beste met de wereld voor, en hij heeft dan ook een Nobelprijs gehad. En Cruzen heeft de naam dat hij, als een soort Hans Brinker, in z’n eentje het gat in ozonlaag heeft gedicht, een idee dat vele gelovigen kent, en waarvoor ook wel een theoretische basis wordt gegeven die, geloof ik, steviger is dan de basis voor CO2 als het begin van alle ellende.

Maar Cruzen is ook de man die vriend en vijand verbaasd heeft met de idee om de aardse atmosfeer kunstmatig flink te vervuilen door er een hoop rotzooi in te spuiten die daar niet thuishoort - sulphurizing - teneinde de zonne-instraling te doen verminderen waardoor we de GMT omlaag kunnen brengen, of op z’n minst laten stoppen met stijgen. Hij toonde zich daarmee een aanhanger van, maar ook driver achter geo-engineering.

Dat is een idee dat serieus wordt genomen in het wereldje van alarmisten.
Dat is een idee dat serieus wordt genomen in het wereldje van hen die een nieuw geologische tijdperk zien - dat begonnen kan worden met de jaren waarin Cruzen is opgegroeid (het is ook zijn voorstel) - en dat het Antropoceen moet gaan heten. En dat is niet positief bedoeld.

Northern European Enclosure Dam (NEED)
Wel eens van deze dam gehoord? Dat is een dam die, lopend van Noordwest Bretagne naar Zuid Engeland én van Schotland via de Shetland eilanden naar Noorwegen, West Europa gaat beschermen tegen de zeespiegelstijging. Het plan heeft de tekentafel al gepasseerd.
Nog afgezien van de megalomanie van dit plan: wie denkt dat de inzet van de daarvoor benodigde machinerie met renewables kan worden opgelost, die heeft echt een gaatje in zijn hoofd. Daar gaan zon en wind heus geen 25% (de huidige stand) van leveren, hoor. Dat gaat me een boel CO2 de atmosfeer in blazen ... poeh.

Wie denkt dat dit plan geen vrienden kent ... nog een keer denken.

Ze zeggen wel eens: hoogmoed komt voor de val. Ik hou het niet voor onmogelijk dat de aanpak van wat als CO2-probleem wordt gezien - de opruiming van het teveel, en voor zover dat niet mogelijk is, de bescherming tegen het teveel - later, heel veel later … aeonen later, als de evolutie opnieuw intelligent leven heeft voortgebracht, als een tweede zondeval zal worden gezien, waarvan de gevolgen vele malen erger waren dan van zomaar een fout appeltje eten: de mens die zichzelf verstoten heeft uit het Paradijs.

exegese ... maar geen exegetisch apparaat

Op internet dwalen nogal wat dienaren des woords rond. Sommigen laten zich via Youtube horen, anderen zetten de tekst van hun preken op het net. Ik kijk er wel eens naar, om te zien hoe dat tegenwoordig gaat, om te zien hoe de liturgische praktijk is veranderd van heilige priesterlijke rituelen naar iedereen mag meedoen; zoals in het gedicht Eben Haëzer van Achterberg: ... Mijn vader celebreerde er de mis ... en ... Godsdienst hing zwaar tegen de hanebalken. Wat er teloor is gegaan in de moderniseringsdrang en wat er is opgestaan.

En zo kwam ik, per ongeluk ... ik zocht een tekst die door mijn hoofd spookte: getrouwe God, de heidenen zijn gekomen ... zo kwam ik dus bij dominee C.G. Vreugdenhil terecht, telg uit een vermaard predikantengeslacht. Het betreft hier Gerrit Cornelis.
Hij heeft een preek op internet gezet over psalm 2. Mendelssohn heeft die psalm op muziek gezet: Warum toben die Heiden - en daar luister ik graag naar, doet me aanzienlijk meer deugd.

Maar goed, Vreugdenhil houdt daar een preek over en deelt de kudde aan het begin mee dat [H]oewel boven deze tweede psalm geen opschrift staat en de naam van de dichter hier niet wordt genoemd, behoeven wij toch niet in het onzekere te zijn wie de dichter van deze psalm is. Want uit Handelingen 4 vers 25 weten wij dat David deze psalm heeft gemaakt.

Nee, dominee, dat is bezijden de waarheid. De exegeten vallen er niet over als je deze psalm (en de eerste psalm) meetelt als psalm van David, maar hun onderzoekingen geven anders te denken. Dus het had op z’n minst in de conditionalis moeten staan.
Zou onze predikant graag willen dat alle psalmen van David zijn, zoals ze vroeger, lang geleden dachten?
Zou hij een beetje hebben zitten slapen tijden één van de colleges ... zoals ook de gemeente wel eens in wil dutten als dominee Gods woord niet zo enthousiast brengt als de Heere van hem zou mogen verwachten?
Naar Handelingen verwijzen helpt natuurlijk niet veel. Dat is geschreven in de tijd dat er nog geen exegetisch apparaat was. Dat stamt uit de tijd dat ze allemaal nog dachten dat David alle psalmen had gedicht en op muziek had gezet.
En, hoeveel moeite de bijbelschrijvers zich ook getroost hebben om hun David te verbeelden - een prachtige David, ik geef het grif toe - archeologisch gesproken is er geen spoor van hem in het tijdens de secoli et secoli neergedaalde stof terug te vinden.

Niet dat ik er iets mee te maken heb hoor, ik heb die club allang vaarwel gezegd. Maar, het bloed kruipt waar het niet gaan kan, hé.
Om maar eens een bekend gezegde te parafraseren: je kunt Leonardino wel uit de kerk halen, maar daarmee heb je de kerk nog niet uit Leonardo.

Trouwens, wellicht is het wel een psalm van David. Misschien hadden ze rondom het begin van onze jaartelling nog wel alle oorspronkelijke teksten in hun handen, en kwam het handschrift van het origineel wel degelijk overeen met dat van de psalmen die wel beginnen met een Psalm van David. En dat zijn we door de barbaren van het Imperium Rõmãnum allemaal kwijt geraakt.

Mwah ... buiten is het 39 graden en ik zit me druk te maken over een dominee die wellicht een psalm verkeerd adresseert.

PvGA: de Partij vande Groene Arbeider

Vandaag de nieuwe column van Frits Abrahams gelezen. Een beetje naïef. Maar dat mag ik wel in onze Frits: hoe naïever, hoe positiever je kunt schrijven over allerlei. Hij probeert de nieuwe partij die uit PvdA en GroenLinks (of moet ik zeggen GroenLinks en PvdA) moet opstaan smoel te geven: nieuwe naam, nieuwe leider.

Die nieuwe naam, daar komt ie niet uit.
Dat ik in de kop van deze post een suggestie doe, is niet omdat ik het beter meen te weten dan Abrahams, dat ik wel kan wat hij niet kan. Gewoon, een suggestie.
Groen van GroenLinks zit er in. Arbeid zit er in - arbeider uiteraard, want als Rutte geld naar Klimaat schuift - jaja, hoofdletter - of Jetten geld naar Klimaat haalt - dan is dat in zekere zin wel groene arbeid, maar het zijn geen arbeiders waarmee een fatsoenlijke sociaaldemocraat zich zou willen vereenzelvigen.
En het ritme van PvdA, dan dus PvGA, heeft toch altijd nog voor stemmen gezorgd, of de PvdA nou wel of niet aan het neoliberaliseren was.

Ik bedoel maar, ’t is een acceptabele naam. Een boeket madeliefjes in de vuist, en je kan er zo het campagnepad mee op.

Uit de leider kwam ie wel: Frans Timmermans.
Dat kan natuurlijk niet. Da’s geen arbeider. Wel een klimaatuitslover, maar dat doet ie zeer bureaucratisch - met een stapel rapporten op beide handen tot aan het plafond. Handen waarop geen kloofje te bekennen valt, en ook geen rouwrandje onder de nagel.
Laat ik duidelijk zijn: ik heb zelden of nooit op een sociaaldemocraat gestemd en ik zal zeker nooit op Frans Timmermans stemmen ... van z’n levensdagen niet.

Hoe komt Abrahams aan die naam?
Wel, EenVandaag heeft een enquête doen houden onder duizenden kiezers van beide partijen - ik wist niet dat de PvdA nog steeds duizenden kiezers heeft - en daar kwamen enkele namen uit tevoorschijn.
1. Ahmed Aboutaleb
2. Frans Timmermans
3. Jesse Klaver
4. Attje Kuiken
5. Femke Halsema - jullie weten wel: die van die klok op het Leidseplein die aangeeft hoeveel tijd ons nog rest voordat het klimaat definitief instort.

Abrahams is het dus niet eens met nummer 1.
Wel, ik vind het hele rijtje nogal ... uh ... ruiken. Ik zal in ieder geval nooit op Frans, en ook nooit op Jesse én ook nooit op Femke stemmen. (Trouwens, als ik Femke was zou ik wel drie keer nadenken voordat ik die prachtbaan van Burgemeester van Amsterdam op zou geven - er zijn haar een paar voorgegaan: Van der Louw, Peper, Cohen. Is slecht afgelopen met die jongens.)
Beter is het om met iets heel nieuws te komen. Met deze mensen wordt het de bureaucratisch-democratische verbeelding aan de macht om het klimaat te verheffen. Dat is ze met de arbeider niet gelukt, dus ik zou niet weten waarom dat ineens wel gaat lukken met Het Klimaat.

Abrahams heeft wel één goed argument voor Timmermans. Onze Frans zou gezegd hebben: Literatuur, kunst, cultuur zijn in dit verband geen luxe, maar essentieel bij het doorgronden van de mensensoort en waartoe zij collectief en individueel in staat is. Frits Abrahams is helemaal vertederd. Timmermans doet hem dan zelfs, heel nostalgisch, aan Joop den Uyl denken. Nou, dat is een beetje veel van het goeie, vind ik.
En dan die volzin: literatuur is in zekere zin kunst, en literatuur en kunst zijn in ieder geval onderdeel van (de) cultuur. Maar, bovenal, als Timmermans daadwerkelijk de mensensoort had doorgrond, zoals God dat doet volgens de psalmdichter ...

Gij kent mij, Gij doorgrondt mijn daân
Gij weet mijn zitten en mijn staan

... als dat dus werkelijk zo was, dan zou ons Fransje begrepen hebben dat ie beter nooit de sociaaldemocratie in had kunnen gaan, en dat ie subiet op zou moeten houden met de klimaatdemocratie. Ons Franske is nou toch al langer dan Jezus bezig met zijn klimaatevangelie ... en wat kan ie met eigen ogen zien? In Ukraine maken we er met zijn allen - ja, met zijn allen! - weer een grote rotzooi van.

Maar, Frits Abrahams heeft hoop. Hij schrijft: Met zo’n partijleider gaan we in Nederland hopelijk weer wat meer lezen.
Die hoop deel ik niet, maar ik wil hem wel graag delen. En als het waar is dat Frans veel blijft lezen, en Jesse veel gaat lezen, en Femke ... en dat iedereen veel gaat lezen ... als het waar is dat we zoveel gaan lezen, en kunst gaan kijken dat we geen tijd meer hebben voor dat klagelijke geouwehoer over klimaat ... wie weet, misschien dat ik dan wel op ons Franske ga stemmen.

leonardo's kat

Erwin Schrödinger had zijn kat.
Die had ie in een doos gestopt met een gevaarlijk goedje, en met een radium atoom die ja dan nee kon vervallen. Als die zou vervallen zou er een mechanisme in werking treden waarbij de capsule waarin het goedje zat open zou barsten ... en het gif zou de kat doden. Zijn bedoeling: zolang een onderzoeker de doos zou laten voor wat ie was, kon de kat levend of dood zijn. Maar, zodra die onderzoeker heel nieuwsgierig de doos zou openen, zou hij beslissen over leven en dood van de kat.

Stefan Forstner, University of Queensland
(in THE CONVERSATION Rigor académico, oficio periodístico)

[NB 1 Persoonlijk denk ik dat die onderzoeker niet te lang moet wachten met het openen van die doos, wil hij degene zijn die over leven en dood van de kat beschikt. Een kat in het nauw maakt rare sprongen, dus die kat gaat op een allesverwoestende manier tekeer, opgesloten in die doos, en die capsule is binnen een mum van tijd opengebarsten.

NB 2 De onderzoeker kan natuurlijk een Verlosser worden. Als hij de doos opent en de kat is dood, wel, dat is sneu voor de kat maar het is all in the game. Maar als de kat nog leeft beslist de onderzoeker inderdaad over het leven van de kat. Die kan uit de doos springen en zich daarmee in veiligheid brengen.]


In de sitcom Seinfeld - jullie weten wel: nothing about nothing - doet zich ook zo’n situatie voor. Jerry komt laat thuis, en heeft een wedstrijd van de Mets getaped. Daar gaat ie eens lekker voor zitten, en wil uiteraard niet dat iemand hem de uitslag vertelt. Zo kan er voor hem nog van alles gebeuren in die reeds gelopen wedstrijd.
Dan komt Kramer de kamer binnen, zoals alleen Kramer een kamer binnen kan lopen. Hij ziet Jerry naar die wedstrijd kijken en, voordat Jerry iets kan zeggen, haalt Kramer het deksel van de doos en roept: the Mets blew it tonight, uh.
Zie het begin van deze clip: Kramer ruining Jerry's Mets game

Ik heb ook zo’n kat: hij heet Rafael Nadal.
Op het moment dat ik dit schrijf is de stand op Roland Garros, in zijn finale tegen Ruud - de laatste keer dat ik gekeken heb - 6-3 6-3 2-0 ... in het voordeel van Rafa. (Aldus Google. Ik kan die wedstrijd hier, op mijn heuvel, niet zien met mijn bescheiden middelen.) Dat kan veel betekenen voor Nadal, maar je weet maar nooit. Ik durf nog niet te kijken naar de laatste stand. Ik zou kunnen beslissen over disaster voor Nadal of niet: wel of niet 14x Roland Garros, wel of niet 22 grand slams. Als ik kijk kan het zomaar 2-6 voor Ruud zijn in de derde set. Of Nadal heeft plotseling zijn enkel verzwikt - zoals Alexander Zverev in de halve finale.


- + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - +


Lang nadat ik dit opgeschreven heb, heb ik op internet gekeken naar de definitieve uitslag, op Teletekst, pag. 650, de blik gericht op de in het eerste lijntje genoemde naam - alsof, als Nadal niet als eerste genoemd zou zijn, ik van de uitslag niet zou willen weten.
Waarna ik dit soort clips heb opgezocht op youtube: Nadal wins Roland Garros 2022

'k Heb ze allemaal bekeken.
Nadal is verre van dood.
Nadal is alive ... and kicking!

universums en ikken

Er zijn gisteren weer minstens zes universums bijgekomen. Eentje waarin Real Madrid de Champions League heeft gewonnen, direct. Eentje waarin dat na verlenging gebeurde. En eén met strafschoppen.

Daarnaast nog minstens drie universums - minstens, want met allerlei denkbare uitslagen - waarin Liverpool dat kunstje heeft geflikt.
Wat zeg ik, Liverpool?
Jürgen Klopp bedoel ik natuurlijk.

Deze kennen we allemaal. De keeper van Klopp wordt gepasseerd … oh, altijd weer die keeper hé, met of zonder hersenschudding.

Ik zou zo graag even met mijn andere ik praten, dat ik dat die andere uitkomst gezien heeft. Daar waar Klopp in de eerste helft de leiding neemt, dan in de tweede helft die weer af moet staan. Dan, in de eerste helft van de verlenging scoort Benzema … en, pas in de allerlaatste minuut maakt Klopp toch gelijk.

Klopp. Die zijn elftal doet spelen, én winnen, zoals Von Karajan de muzikanten van de Berliner Philharmoniker tot haar grootste prestaties bewoog: ogen dicht en in hun hersenpan wroeten. De strafschoppenserie wint ie met gemak.

Helaas, ik kan dat ik niet bereiken. Bevindt zich in een ander universum.

blauwe jurken

Die samenwerking tussen GroenLinks en PvdA ... dat gaat niks worden.

Tweeëndertig prominente PvdA’ers en Groenlinksen pleiten er voor, in de Volkskrant. Want, zo heet het, ... de ‘rode’ strijd voor een rechtvaardige samenleving en de ‘groene’ strijd voor een duurzame samenleving zijn één en dezelfde.

Haha, laat me niet lachen.
Ook, omdat ze die rode strijd nog nooit hebben weten te verkopen - ooit mocht Den Uyl, die ik mijn vriend noem, een kabinet hebben ... en dat krijgt nog dagelijks de schuld van alles wat er daarna fout is gegaan in de samenleving NL (en als ik er wat relativerends over te berde breng krijg ik ook nog de schuld) - terwijl de Groenlinkse ellende - de ondergang van onze planeet - er in gaat, bij iedereen!, als Gods woord in een ouderling.

Maar laat me bovenal niet lachen hierom.
Die ellende van onze planeet gaat dik geld kosten. En dat gaan vooral de minder bedeelden voelen: de aanpassing van het eigen huis, of de aanpassing van het huurhuis. Daar worden mooie plannetjes bij bedacht. Zoals, als iedereen nou meedoet - en niet zeurt over het geluid van een rijtje warmtepompen in te kleine achtertuintjes - dan kan het goedkoop en efficiënt. En ook wel onnozele plannetjes waarvan het onnozele minder doorzichtig is: je stopt de kosten in een hypotheek, en die hypotheek mag je dan mee verkopen.

Wel, da’s natuurlijk geen punt voor GroenLinks - het redden van de planeet mag wat kosten - terwijl het eerlijke delen voor de PvdA eerste prioriteit moet blijven.

Ik ben niet de enige die met “enige” scepsis het redden van de planeet aanschouwt - volgens mij zijn ze behoorlijk bezig om de samenlevingen op die planeet kapot te maken met angstverhalen en onbetaalbare plannen om de reden van die angst weg te nemen - en ik ben ook niet de enige die die “links-rode” samenwerking niet zo ziet zitten. Er is ook een foto - die ik hier niet kan plaatsen - waarop Jesse Klaver de leider van de Rooien met een ironisch lachje aanhoort.

En toch ... je weet maar nooit ... er zijn ook twee foto’s die boekdelen spreken.

Ten eerste: de beginnende dame heeft er al snel de brui aan gegeven. Nou ja, moet kunnen, die tweeëndertig prominenten schrijven ook alleen nog maar stukjes in kranten, maar gaan niet met hun poten in de modder staan.

Maar, zou je kunnen inbrengen: de dames hadden toch minstens een rode jurk aan kunnen trekken, bij zulke symbolische gelegenheden. Waarom ze dat niet gedaan hebben? Hm ... volgens mij hebben ze bij de PvdA het geloof in de maakbaarheid van de samenleving verloren.
Terwijl het lachende gezicht van Klaver ons duidelijk maakt dat ze daar nog even moeten gaan ontdekken dat de maakbaarheid van het klimaat een oneindig grotere inspanning vergt dan die andere maakbaarheid - of je nou Timmerfrans wel of niet op je hand hebt.

dat heeft even geduurd

Vandaag, 17 mei, op Teletekst:

Dat riep ik eigenlijk al de eerste dag, maar officiële instanties hebben nu eenmaal wat meer tijd nodig om de echte werkelijkheid te doorgronden - een tweede afweging en zo.

Dit berichtje is uit het Parool, voorpagina op 1 maart jl. Of Amsterdam de eerste vluchteling welkom heeft mogen heten weet ik niet, maar ’t was binnen een week nadat de Russen begonnen te rotzooien.

Teletekst zegt: Hij [de voorzitter van de hulporganisatie] ziet geen enkel verschil tussen een Oekraïner die het geweld in zijn land ontvlucht en een Nigeriaan die vlucht voor het extremisme van Boko Haram. Nou, een gezonde Hollandse kerel of tante wel hoor: een Nigeriaan is zwart, en dat scheelt een slok op een borrel.

Nu denk ik dat dat enthousiasme van Nederland - de regering, de opvangers, de autochtone bewoners - nog wel zal teruglopen: als ze eenmaal ontdekken dat die Oekraïners weliswaar wit zijn, en zich ook nog Christen noemen, maar toch verdacht veel lijken op andere Oost Europeanen, zoals Albaniërs of Roemenen ... of Joegoslaven. En ze lijken toch ook wel verdomd veel op die Russen. En met al dat volk hebben we niet van die Christelijke ervaringen ... nou ja, ze nemen niet alle tien geboden even serieus.

Ik ben benieuwd hoe lang het duurt voordat daarover andere, minder positieve verhalen, de ronde gaan doen.

machtsspelletjes én ... een beetje klimaat

The Guardian had een aantal jaren geleden een leerzaam artikel:

The clash in Crimea is the fruit of western expansion

Daarbij zet de krant vandaag een alert: This article is more than 7 years old. Dat zou ze niet moeten doen. Dat artikel is vandaag hoogst actueel. Ik begrijp dat de westerse MSM graag vergeet wat daar rondom de Krim gebeurt, en wat daaraan voorafgaand gebeurd is.
Nou is de schrijver van dit artikel een linkse rakker, ooit woordvoerder van Jeremy Corbyn - dus wie zou hem serieus nemen.

Maar Thomas Friedman van de New York Times ... rechtsere en imperialistischer bal bestaat er niet, ik zou me eigenlijk ongemakkelijk moeten voelen dat ik hem voor het voetlicht haal ... Thomas Friedman dus weet het nog, en wil het niet vergeten.
En zegt het ook.
Vandaag!
Okay, ietsje relativerender dan Milne.

This Is Putin’s War. But America and NATO Aren’t Innocent Bystanders.

Dus wie er vandaag de dag raar opkijkt dat dit speelt, die heeft in het verleden niet goed opgelet.

Is het Putin’s war?
Dit vroeg Putin zich af.
De Verenigde Staten staan met raketten voor onze deur. Is het een buitensporige eis om dat niet bij ons thuis te doen? Hoe zouden de Amerikanen reageren als er raketten zouden worden geplaatst aan de grens met Canada of Mexico?
Leuk dat hij er een retorische vraag van maakte. Hij had het antwoord er bij kunnen geven.

Op veel plekken in deze wereld hebben Amerika en Rusland - en China proxy warfare gespeeld - of warmongering zo je wilt. Maar zonder één van die conflicten tekort te doen kan volstaan worden met de Cuba crisis. De Sovjet Unie dreigde raketten op Cuba te plaatsen. Kennedy wist maar één ding te doen, en de USA waren politiek eensgezind in deze positie: hij dreigde het conflict zodanig op te blazen dat een wereldoorlog de onvermijdelijke uitkomst zou worden.

Nou, genoeg daarover. De hypocrisie kent geen grenzen.


- + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - + - +


Uh ... nee, echt geen grenzen.
Als gevolg van deze crisis heeft Duitsland het akkoord over de Russische gaspijplijn opgeschort - de ingebruikname is in de ijskast gezet. En daar is Biden heel blij mee - dit wordt door de Amerikanen als een assist voor “hun” president beschouwd - want zo blijven wij in Europa afhankelijk van Amerikaanse pellets, en mag Amerika iedere dag een aantal dieselkastelen over de oceaan sturen, gevuld met schaliegas - dat we zelf niet uit onze grond willen halen vanwege milieuproblemen.

Waarmee de Democraten in Amerika maar weer eens demonstreren wat het klimaat werkelijk waard is en wat er allemaal aan modi operandi in de Green New Deal verscholen zitten: de schoorsteen moet voor de Amerikanen letterlijk blijven roken.

Om over de klimaat- en milieufanaten EU en NL maar te zwijgen.

schaakverhalen (1)

Er was eens een heerser, over een groot land, dat hij goed bestuurde en daarom redelijk welvarend was, zeker in vergelijking met omliggende landen. Van geruchten leerde hij dat er een vrije geest in zijn land zwierf, die zich ook zo noemde, Vrije Geest, en die zijn onderdanen tegen hem opzette. Niet dat de man lelijk over hem sprak, meer nog, hij vond het goed dat er koningen en onderdanen waren, en hij zag en vertelde in het rond dat de koning het land goed bestuurde, maar hij zei er bij dat sommige dingen voor de onderdanen beter konden. De koning leefde natuurlijk in luxe, maar zijn knechten ook, terwijl het gewone volk het met een goed belegde, maar wel eenvoudig belegde boterham moest doen.
Hij vond dat de koning ook beter kon zorgen voor oude mensen die hun leven lang hard gewerkt hadden, en ’s avonds steeds vermoeider, en ook pijnlijker het moede hoofd ter ruste legden.

De koning had met al die dingen niet zoveel te maken - nog nooit had een arme oude man hem om een luxe bed gevraagd voor de laatste jaren van zijn leven - en hij vond het knap vervelend. Toen Vrije Geest dan ook de streken betrad waar de paleizen van de koning stonden en de kastelen van zijn knechten, de adel, gaf de koning opdracht om de man op te pakken. Niet lang daarna stond Vrije Geest tegenover de koning.

Eerst moest de lucht geklaard worden van allerlei onzin, er werden rare dingen over hem verteld door jaloerse geesten - dat hij de dochters van de boeren waar hij sliep lastig viel, ook wel dat hij de knapenliefde bedreef, en zo - maar ook nadat alle flauwe kul was weggewerkt bleef overeind dat de man geen vaste woon- of verblijfplaats had en dat hij, al zwervend, at van de tafel van arme boeren, en dat die hem dat graag gunden, omdat hij opruiende taal over de koning sprak.
Dat bleef vooral overeind omdat hij het niet ontkende.

Ik zou het woord opruiend niet gebruiken, sprak Vrije Geest, maar ik houd de mensen wel een spiegel voor. Over je regering vertel ik voornamelijk positieve dingen, maar ik laat ze zien hoe zij moeten pezen, dat jij daarvan de vruchten plukt, beste kerel, en dat dat anders kan. De koning wist eigenlijk niet wat ie het ergste vond, dat de man het volk, in zijn ogen, een verkeerde spiegel voorhield - toch niet meer dan zijn eigen spiegel - of dat ie zo hondsbrutaal was en helemaal geen eerbied toonde. En hij besloot, en vroeg zijn heraut dat bekend te maken, om te beginnen in de paleiszaal: Vrije Geest zal, wegens een gebrek aan eerbied voor de koning, en wegens het oproepen tot opstand, ter dood gebracht worden, door het zwaard.

Vrije Geest mocht zich niet meer verdedigen, maar kreeg wel een andere kans.

Kun je schaken Vrije Geest, vroeg de vorst?
Een beetje, was het antwoord.
Da’s voldoende voor je laatste kans, sprak de vorst. Wij gaan samen een partij spelen. Als je die wint, ben je een vrij man. Bij verlies, ook bij remise, zal het vonnis worden voltrokken. Jij krijgt wit. Er is echter één voorwaarde: bij promotie van een pion mag je alleen een loper inzetten.
Wat een rare voorwaarde, dacht Vrije Geest, ik kom vermoedelijk niet eens toe aan promotie van een pion - en hij knikte instemmend.

Ze begonnen te spelen, Spaans. Maar onmiddellijk zette de koning de jacht op de witte loper in, en na enkele zetten had zijn zwarte paard de witte loper van Vrije Geest op b3 opgepeuzeld.

De koning stond bekend als sterke schaker, dit was een beetje raar begin. Maar het werd erger. Achter elkaar deed de koning domme tot hele domme zetten, liet een stuk instaan, of gaf ronduit pionnen weg, steeds maar zuchtend: ooohhh, wat ben ik dom bezig.
Maar de koning was niet zo dom bezig, ’t was allemaal aanstellerij, hij had er zelfs groot plezier in, en na een half uurtje spelen was duidelijk waarom: dit was de stelling nadat de koning zijn laatste stuk had weggegeven. Met veel listigheid had de koning naar deze stellig toegewerkt.

Vrije Geest verzilverde gulzig, te gulzig, zijn pionnen en al snel stond deze stelling op het bord.

De koning wreef zich in zijn handen, fluisterde iets in het oor van zijn majordomus, en zei tegen Vrije Geest: zullen we tot remise besluiten?
Vrije Geest zag nu pas wat er werkelijk gebeurde: er werd kat en muis met hem gespeeld.

Even wachten, zei deze, en bleef naar het bord turen.
Ik kan niet eens een fout maken waardoor je kunt winnen, sprak de koning na een tijdje.
Rustig ... rustig, zei Vrije Geest. Vanuit zijn ooghoeken zag hij de beul binnen komen, de koning had zijn majordomus kennelijk ingefluisterd om de beul te halen.
Rustig, rustig, herhaalde Vrije Geest, je weet maar nooit. Je kent toch wel dat verhaal van de graankorrels, en de creator van dit schone spel die niet kon overzien welk een schat hem aangeboden werd. Je weet toch wel dat nog geen geleerde, zelfs de Arabische wijzen niet, heeft kunnen berekenen hoeveel mogelijke stellingen er zijn. We weten nog niet eens of wie begint nou moet winnen of nadelen heeft en daardoor moet verliezen. Het schaakspel zit vol met ongekende dieptes, je weet maar nooit wat er kan gebeuren.

Hou eens op met je geouwehoer, man, zo lust ik er nog wel een paar. Accepteer die remise nu maar en berust in je lot.
Precies, wat je zegt kerel, een remiseaanbod moet ge-ac-cep-teerd worden. En dat kan ik nog even niet. Maar voor jou geen nood, er is toch de regel van drie maal dezelfde stelling.
Ja, zei de vorst.
En er is toch de vijftigzettenregel?
Hmmm ... okay.
Nou, zei Vrije Geest, da’s een kwestie van eventjes geduld.
Mij best, zei de Koning die altijd nog wel een beetje gevoel voor redelijkheid in z’n donder had.
Hij gaf zijn majordomus opdracht voor hem te zetten, en ging zelf op zijn chaise longue een dutje doen.

De partij ging door, Vrije Geest, speelde traag, zorgde er wel voor niet in herhaling van zetten te vallen en niet dezelfde stelling op het bord te brengen, en schoof een enkele keer met de laatste pion. De bedienden brachten Vrije Geest, naar wens van de koning, af en toe wat te drinken. Eén keer veroorloofde Vrije Geest zich een grapje: hij keek om zich heen, zag de vermoeide en soms reeds gesloten ogen, en zei tegen de majordomus: mat in een half uurtje. Ook de majordomus dutte uiteindelijk in, de beul dacht ik kom nog wel eens terug, de wachters bij de ophaalbrug - die, als onderdeel van het onthalzingsprotocol, open moest blijven bij een onthoofding om zo snel mogelijk het vorstelijk verblijf te kunnen ontdoen van de resten van wat de vorst noemde dat soort ongedierte - lagen daar, als het ware in elkaar gezakt. En nadat hij de bedienden verlof had gegeven om naar bed te gaan, was hij nog de enige wakkere in het paleis.

Hij haalde zijn paard uit de stal ... oh, wacht, zei hij bij zich zelf, liep nog één keer naar binnen en zette met een gemene grijns des konings koning op het rustende hoofd van zijn vorst ... ontvluchtte het paleis, en zorgde dat hij verder uit de buurt van de koning bleef.

chaos en het zo edele schaakspel

Kun je chaos en schaken in één adem noemen? Het riekt naar heiligschennis.
Wel, sinds de wetenschap de pretentie heeft grip te hebben of grip te krijgen op chaos, heb ik de neiging om chaos op te zoeken waar die niet is. Indachtig aan een verandering van een mening van mij. Vroeger zei ik: chaos is orde die wij nog niet begrijpen. Tegenwoordig denk ik: orde is chaos waarvan we denken dat we het door hebben.
Dat is vooral sinds een Italiaan de Nobelprijs heeft gekregen voor het ontwarren van chaos. Okay, een Italiaan. Als iemand die Nobelprijs moest krijgen, dan in ieder geval een Italiaan. Die weten van chaos in hun leven. Hun samenleving is één en al chaos. Ze hebben er ook een uitdrukking voor: è un casino.

Maar het schaakspel zelf. Goed afgeronde spelregels, hoe ingewikkeld ook, geen loose ends. Ingewikkeld, zeg ik? Wonderschoon. De rokade. En passant slaan. Een paard dat kan springen. Een koning die zijn tegenstander niet op hoeft te zoeken, en dan toch niet voor lafaard wordt aangezien. Het is wonderbaarlijk knap in elkaar gezet.
Wel, volgens wetenschappers, die dat moeten kunnen weten natuurlijk, kun je de speltheoretische complexiteit van schaken bepalen op 10^123. Nogal complex zou ik zeggen. Overzicht is onmogelijk, doorzicht ook. Dus, als iemand een band ziet tussen orde en schaken, een warm gevoel, dan is het toch onbegrepen orde, orde waar niemand iets mee kan.


In mijn boekenkast bevindt zich ook een “schaakplankje”: boeken en boekjes over schaken waaronder openingstheorie, de leerboeken van de KNSB van Berry Withuis, voor mijn kinderen aangeschaft maar die ik nog immer koester; verslagboeken van WK-matches, probleemstellingen et cetera et cetera. Er staan twee boeken bij, die ik vaker inkijk dan de andere.

Het eerste is van Jan Hein Donner, De Koning. Een boek waarin zijn columns verzameld zijn door Tim Krabbé en Max Pam, ook bezorgd door deze twee mannen. En het boek THE COMPLETE CHESS ADDICT van Mike Fox en Richard James.

De Koning is een prachtig boek. Stukken over schaken, geschreven door een insider met een goede pen - een scherpe pen, dat wel - en iemand die het betrekkelijke van het spelletje zo niet inzag, dan toch wel kon verbeelden dat hij het inzag. Zijn mooiste vind ik: Het winnen van een partij door stom geluk geeft een veel diepere vreugde en bevrediging dan het winnen door correct spel. Mag je daaruit afleiden dat Donner het diepere inzicht had dat chaos bij het schaken een diepere oorzaak vindt in de chaos in je hersenpan?
Zodat hij kan schrijven, over een boek van Max Pam, waarin elf interviews met sterke Nederlandse schakers: Op zijn speurtocht naar de mens achter de schaker haalt Max Pam meedogenloos de façade neer die de schaker moeizaam heeft opgebouwd, en hij vindt daar wat velen reeds hadden vermoed: niets. Niets, waar geen begin en geen eind te ontdekken valt - dat is pas chaos.

Bij één van zijn eigen partijen die hij de revue laat passeren, levert hij het bewijs van die diepe vreugde over stom geluk. In een reeds verloren stand speelt Donner nog even een paar zetten om de tegenstander aan de tand te voelen. En verdomd, de tegenstander maakt een fout. Maar daarin schuilt dan ook die “veel diepere vreugde”. Het is geen stom geluk, Donner heeft zijn tegenstander tot die fout verleid: de ultieme bevrediging. Dat verschafte hem een werkelijk gevoel van diepe tevredenheid.

Jan Timman heeft een mooie herinnering na zijn dood opgeschreven: Necrologie Donner Mooi, in de zin van boeiend. Mooi in de zin van warm? Nee, dat vind ik niet.
Timman beschrijft in deze necrologie een moment dat Donner in vertwijfeling uitroept: maar Jan, ik dacht dat ik je beste vriend was - nadat Jan een binnenkomende gast had voorgesteld als zijn beste vriend. Als ik Timman's beste vriend zou zijn, en ik zou in de hel - Donner zit in de hel, zeker weten - zo’n necrologie van mezelf lezen, zou ik nog een keer, met donderende stem, in de hemelen, op de aarde en in de wateren onder de aarde hoorbaar, uitroepen: hee Jan, ik dacht dat ik je beste vriend was.

THE COMPLETE CHESS ADDICT is vooral anekdotisch, met kleine verhaaltjes over groot falen en opzienbarende feiten, met allerlei records over lang nadenken of laat rokeren. Het leert ons dat schakers chaoten van de eerste orde kunnen zijn. Daaruit mag je afleiden dat het beoefenen van het schaken tot een groot gevoel van chaos, machteloosheid om een situatie aan te kunnen, kan leiden. Of de schrijvers Fox en James zelf schaken weet ik niet - een suggestieve mededeling doet vermoeden dat James een geregistreerde schaker is.

En het schaakplankje gaat één dezer dagen aangevuld worden met nog een mooi boek: TIMMAN’s TITANS. Herinneringen van Timman aan zijn ontmoetingen met wereldkampioenen, en analyses van partijen tegen hen gespeeld. Gaat het onvolprezen Amazon mij bezorgen.


Mooie verhalen zijn er genoeg in de schaakwereld.

Het volgende verhaal geloof ik niet, maar het is wel zo leuk - het maakte mij aan het lachen - dat ik het doorgeef. De schaker die dit meegemaakt zou hebben - en overgeleverd heeft - dacht een serieuze partij te spelen, tegen een Italiaanse opponent. Hij was behoorlijk geshockt toen, na enkele openingszetten, de Italiaan vroeg: excuse me sir, which is the queen.

Karpov Miles 1980, Karpov regerend wereldkampioen, is een mooi verhaal van groot falen. Miles had geen idee hoe deze partij aan te pakken, en besloot tot een wanhoopsdaad. Nadat Karpov met e2-e4 geopend had speelde Miles het volkomen ongebruikelijke a6-a7 ... en won. Karpov moet gedacht hebben dat Miles een masterplan had gevonden en moet zenuwachtig geworden zijn.

Panno deed het met meer regards tegenover Fischer, die op dat moment nog geen wereldkampioen was. Fischer opende met 1. c2-c4 waarna Panno zijn koning omlegde.


Mijn eigen schaakhistorie heeft ook hilarische kanten.
Als klein jongetje heb ik het schaakspel geleerd. Thuis hadden wij Op den Uitkijk, tijdschrift voor het Christelijk gezin, dat ook een schaakrubriek had, verzorgd door W.J. Mühring. Maar ik kon het spelletje niet spelen, want er waren geen tegenstanders in de buurt die het leuk vonden om steeds te verliezen.

Toen vond ik in Den Haag een baan, bij de Post Cheque en Giro Dienst, waardoor ik Henk Smout leerde kennen. Wij schaakten heel veel, tot diep in de nacht. Meestal verloor ik, Henk schaakte stukken beter dan ik, maar ik vond verliezen niet erg. Ik heb er veel van geleerd. Een aantal malen heb ik remise weten te maken, heel af en toe mocht ik het zoet van de overwinning smaken. Dat ik nu, via chessgames.com mag leren dat Henk Smout ooit van Jan Timman heeft gewonnen, geeft die paar puntjes die ik gescoord heb extra cachet.

En ik heb mijn “leermeester” niet teleurgesteld. In die zomer werd er een groot toernooi georganiseerd in Den Haag: ik werd gedeeld eerste in de B-groep.
Zo heb ik ook nog een magnetisch zakschaakspel gewonnen bij Elsevier, voor het oplossen van een schaakprobleem.

En dan is daar Berry Withuis, de schaakleraar voor de KNSB-jeugd. In Den Haag werd een simultaan seance gehouden. Spassky was de grote man, Withuis de man voor het tweede garnituur. Ik had mij ingeschreven voor Spassky, maar moest genoegen nemen met Withuis - iets dat ik zeer beledigend vond. Op enig moment, de opening net voorbij, zag ik een prachtige kans voor materiaalwinst. Ik kon bijna niet wachten tot Withuis weer aan mijn bord zou verschijnen. Daar kwam ie. Ik moet mijn zet met veel aplomb gedaan hebben, zo van: hier heb jij niet van terug! Zelden heb ik zo’n meewarige grijns van iemand gekregen. Withuis schoof een stuk ... en ik zag dat ik reddeloos verloren was.

Naar Zaandam verhuisd, wilde ik wel lid worden van een schaakclub aldaar, en ik ging er op een avond heen om kennis te maken. Ze lieten me tegen een jongetje van 12 spelen: ik werd ingemaakt. Neefje leert zijn oom Jan schaken!
Ik moest terugdenken aan de Spassky seance: een kleine jongen, ik denk een jaar of veertien, hield de toekomstige wereldkampioen het langst bezig, en sleepte een remise uit het vuur.

De meest hilarische was wel een weddenschap met mijn zoon: zo gauw hij van me kon winnen zou ik een flink bedrag in zijn spaarpot stoppen. Geheel eigenbelang: op die manier, wist ik, was ik verzekerd van een tegenstander.
Nu speelde ik ’s zondags veteranenhockey - een speciaal soort hockey waarbij de after match, het stapelen van kratten, belangrijker is dan het hockeyen zelf. Mijn zoon had al snel in de gaten dat dat een goed moment was om onze weddenschap inhoud te geven. Op enig moment voelde ik mij genoodzaakt om af te spreken dat er zondagsmiddags, na de fysieke sport, geen ruimte meer was om voor geld te schaken.
Het mocht niet baten: daar kwam het moment dat ik, statistisch gesproken, een fout moest maken, en mijn zoon sloeg toe. Ik stortte het “prijzengeld” in zijn spaarpot, en ik was gelukkig.

Kijk hem eens denken.
En, wat ligt daar, op de rand van de tafel? Asjemenou!
Luděk Pachman’s OFFENE SPIELE
EIN ERÖFFNUNGSTHEORETISCHES WERK.
Helaas, daarna heb ik hem nooit meer aan het schaakbord gezien, haha!
Nu doe ik het maar met de probleemstellingen in de NRC, de rubriek van Hans Ree.


De hamvraag dan: kun je chaos en schaken met elkaar verbinden?

Benjamin Franklin zei: life is a kind of chess. Wel, het aantal hits op “life is chaos” bij Google, was, op het moment dat ik de vraag uitzette, ruim 1 miljoen.

Twee schakers durfden het schaken te vergelijken met een vrouw: Bent Larsen - chess is a beautiful mistress - en Cecil Purdey - chess is as much a mystery as women. Dat was in de tijd dat mannen nog dachten dat vrouwen chaos betekende, waar dan ook.

De psycholoog A.D. de Groot is bekend van zijn onderzoek naar de denkwijze van schakers. En die ontdekte dat, wanneer je grote schakers stellingen voorlegt die niet zo gewoon zijn, deze jongens net zoveel moeite hebben met de sterkste zet als een goeie amateur.
Ik heb zelf een paar random stellingen gecreëerd. Het is eigenlijk niet om aan te zien, je gaat er van duizelen, vooral als er veel stukken zijn. Geen verband, allerlei stukken die instaan. Where’s my King zou die Italiaan met recht uit mogen roepen.

Je zou zeggen: schakers houden niet van chaos. Maar chaotische stellingen zijn bij schaken een benoemd fenomeen. En er zijn spelers waarvan gezegd wordt: hij prefereert een chaotische stelling. Ik denk dat door het institutionaliseren van het vluggeren, en vooral van de blitzpartij, het aantal chaotische stellingen is toegenomen.

Misschien een idee voor een nieuwe manier van schaken. De computer zet random een stelling op, met een minimum aan stukken, en die moet je uitspelen, tegen een eveneens menselijke tegenstander - zoals bij een bridgetoernooi de kaarten klaar liggen voor de spelers. En je krijgt als speler dan punten voor de wijze waarop je de stelling hebt weten aan te pakken: de winnaar voor hoe vlug hij zijn tegenstander op de knieën heeft, de verliezer voor hoe lang hij dat heeft weten uit te stellen.

Daar zit een probleem. Het is moeilijk om te beoordelen of een random stelling tot stand kon komen gegeven de spelregels. Als ik de volgende stelling aan mijn schaakprogramma voorleg, Fritz - dat soms goed kan beoordelen of een stelling reglementair bereikbaar kan zijn - ziet het programma niet dat dit een reglementair onbereikbare stelling is.

De witte pionnen zijn in totaal elf keer van hun lijn afgeweken. Dat kan alleen bij slaan. Dus er moeten 11 zwarte stukken geslagen zijn, terwijl er maar 9 ontbreken. (De zwarte pionnenformatie is reglementair wel mogelijk.)

Ik kwam hierop, omdat ik een methode zocht om uit te zoeken hoeveel stellingen er mogelijk zijn op het schaakbord. Volgens wiki ligt dat tussen 10^43 en 10^50. Volgens mij ligt dat hoger, mijn (gedetailleerde) benadering kwam uit op kleiner dan 1,7E+62 - kleiner omdat er dubbeltellingen in zitten. Ik vermoed dat de wikischatter mogelijke promoties van pionnen niet heeft meegerekend.
Zie het volgende bord:

Deze schaker wilde 10 Torens op zijn bord alvorens het af te maken. En daar zijn alleen al 4,2E+14 mogelijke plaatsingen van. Geldt ook voor Dames, Paarden en Lopers - met dien verstande dat er maximaal 9 Dames denkbaar zijn, en Lopers door de aard van de rekenwijze meer bruto zijn, meer dubbeltellingen kennen dan de rest, want er moeten minstens 2 Lopers op een verschillende kleur veld staan.

En bij dat “bruto” zitten we midden in het onoverzichtelijke: want in die 4,2E+14 zitten dubbeltellingen, zoals die er ook in die 1,7E+62 zitten. (Opgemerkt moet worden dat ik bij sommige detailberekeningen een te strenge zeef heb gebruikt.)
Hoeveel bruto? Wel, daar sluipt opnieuw de chaos binnen in dat zo overzichtelijke spel. Zulke duidelijke spelregels, zo’n beperkt aantal speelvelden - minder dan bij Go - niet al te veel stukken, minder dan bij dammen.

Dus een methode waarover ik nagedacht heb is: een aantal willekeurige stellingen produceren, en nagaan hoeveel daarvan reglementair bereikbaar zijn. Wel, dat levert een percentage, maar lost het bruto-probleem niet op.

En dan, hierboven reeds vermeld, die speltheoretische complexiteit: 10^123. Wel, dit zijn allemaal getallen die aan de orde komen als we over galaxies praten. En dan hebben we het toch echt over chaos.

En ziet, een eenvoudige stelling als deze, qua schoonheid volmaakt - beide spelers hebben alle stukken naar de andere kant van het bord gemanoeuvreerd - ze zouden wel van stoel kunnen wisselen - is reglementair ondenkbaar. Immers, zonder te slaan kunnen pionnen elkaar niet passeren.

Ja, er is hiervoor één oplossing. Niet de spelvariant schaken met een paard in de zak, een paard dat je op een willekeurig moment op het bord mag zetten - onder bepaalde voorwaarden - maar schaken met 4 pionnen in de zak.

En de vraag wie wint, of wie moet verliezen, als het goed gespeeld wordt, de beginner die het initiatief heeft, of degene die af mag wachten wat de beginner doet, is niet te beantwoorden. En zal nooit beantwoord worden.
Welnu, als je een brok materie in je handen hebt, dat heel ordentelijk lijkt, maar je kunt er geen vingertje achter krijgen, wat hebben we dan in onze handen?
Precies: chaos, waarvan we denken dat het orde is.

En nu komt het belangrijkste argument voor de chaos op het schaakbord: entropie!
Als het spel begint is er sprake van lage entropie. De beginstelling is een nette stelling, die weinig gelijken heeft in de mogelijke stellingen - zoals die kop koffie van Sean Carroll, die nog niet geroerd is, waar wit en bruin nog nauwelijks gemengd zijn. Maar met iedere zet neemt het aantal overeenkomstige stellingen toe. Dat betekent verhoging van entropie. Dat betekent toename van chaos.
En zeg niet: dat komt in het eindspel weer goed, evenals dat het heelal uiteindelijk ten onder zal gaan in een toestand van maximale entropie ... uh, ook weer volgens Carroll dan. Nee, want vooral in chaotische stellingen wordt dat eindspel zelden of nooit gehaald. Er wordt geofferd, er wordt met stukken gesmeten dat het een lieve lust is, en ineens moet een speler concluderen dat ie, met een bord dat meer dan halfvol is, en dus veelbelovend, zoals een glas dat meer dan voor de helft is gevuld, compleet verloren staat.

Maar, eens zal dit grote, enigmatische gebeuren voor ons ontraadseld, ontvouwd, blootgelegd worden. Als we de quantumcomputer eenmaal aan de praat hebben gekregen. Zoals dan de betekenis en de bedoeling van vele raadselen ons onthuld zullen worden.
Nee, niet op de jongste dag.
Als de Qubits gearriveerd zijn.
Uh ... mochten die ooit in operationele staat komen te verkeren.