kouwe drukte om niet-tijdgenoten

De NRC van vandaag (22 juni 2024) brengt een artikel van Warna Oosterbaan, socioloog en journalist, met als kop IK KEN JE NIET, MAAR IK HOOR JE WEL: WAAROM WE ONS DRUKKER MAKEN OM NIET-TIJDGENOTEN over het lot dat wij ons aantrekken van niet-tijdgenoten: degenen die ons voorgingen en ook degenen die ons opvolgen, maar die wij nooit in levende lijve aanschouwd hebben of zullen aanschouwen. De bedoeling van het artikel is onze betrokkenheid bij niet tijdgenoten te verklaren.
Niet al die mensen natuurlijk, maar voor toekomstige kleinkinderen en achterkleinkinderen zijn we met milieu en klimaat bezig, en we maken ons ook erg druk over de doden die in onze wingewesten “mochten” opgroeien of die we per slavenschip afvoerden vanuit hun land naar onze eigen vaderlandse bodem om bijna gratis arbeidskracht te leveren.

Wel, er valt veel over te zeggen, maar dat laatste, het slavernijverleden, doet de wenkbrauwen toch wel omhoog gaan.
Vandaar dat voorzitter Linda Nooitmeer van het instituut dat de herdenking hiervan organiseert Bosma van de PVV heeft uitgenodigd voor/bij het leggen van kransen dit jaar – vanwege het lot dat ze zich aantrekt van de slaven als van bloemen wier standplaats men zelfs niet meer vindt als de wind daarover is gegaan.
Vandaar dat burgemeester Halsema van Amsterdam geen moeite heeft met de aanwezigheid van een prominent lid van de PVV, een partij die ze, om haar zeer laakbare sociaal-culturele houding, te vuur en te zwaard bestreden heeft in het Parlement.

En waarom kan mevrouw Nooitmeer, nomen est omen, Bosma niet recht in het gezicht zeggen, zoals hij de “waarheid”, van bijvoorbeeld kopvoddentaks, recht in het gezicht van weerloze mensen slingerde, dat hem de toegang geweigerd zal worden als hij zich meldt, desnoods met behulp van de sterke arm.

En misschien zou iemand mevrouw Halsema kunnen vragen wat haar excuses, namens de stad Amsterdam voor haar slavernijbetrokkenheid, zo invoelend maakt, terwijl ze nu zo gratuit lijken te zijn.

Om maar met de kop van het artikel te beginnen: we hebben ons als mensheid altijd druk gemaakt over het verleden, en ook over niet-tijdgenoten. En we waren ook nog in staat goed en kwaad aan te wijzen. Stalin was echt een dictator, Johnson beslist geen moordenaar. Maar, we maakten ons niet druk over alle niet-tijdgenoten. Ik kan er bijvoorbeeld nog steeds pissig om worden dat mijn vader geen standbeeld heeft gekregen terwijl die zich toch uitgesloofd heeft voor zijn gezin en zijn environment keurig achtergelaten heeft.

Het artikel heeft als kernvoorbeelden twee prominente kwesties: slavernij en klimaat. En de schrijver laat er geen misverstand over bestaan: het erkennen van het leed van de slavernij door mensen die niks met de slavernij van doen hadden is een gerechtvaardigde zaak. De zorg om het klimaat, vanwege climate change, is een zorg, een urgentie van de eerste orde, die de eerste prioriteit heeft in het aanpakken van problemen: voor de wereld én, als die wereld niks doet, in ieder geval voor het vaderland.

Wat slavernij betreft: wetenschappelijk gesproken is daar sprake van een schisma tussen de “oude” benadering en de jonge honden die vinden dat de geschiedenis te afstandelijk beschreven is en geen recht doet aan het leed van de slachtoffers. Daarover speelt/speelde een dispuut wat ooit breed uitgemeten is in De Groene. Dit weekblad speelt een dubieuze rol. Ik zocht naar artikelen op slavernijverleden, en kreeg een aantal artikelen aangeboden – overzicht van De Groene zelf. Wat in dat overzicht ontbreekt is het artikel van Piet Emmer en Henk den Heijer, oudgedienden in die wetenschap, ook in De Groene, en toch niet van later datum dan 2019, over de “dubieuze claim” van de “nieuwe realisten”.
En Wesseling, een andere oude autoriteit op het gebied van Geschiedenis, God hebbe zijn ziel, had daarover ook het nodige te zeggen.

Ook bij Klimaat speelt dat jonge-honden-probleem. Alleen, de verhouding (of de aantallen) is daar wat anders:97% van de wetenschappers zou overtuigd zijn van de “climate-change-ideologie”. En het zijn vooral oudere wetenschappers die dwars liggen en daarom, door Maarten Keulemans van de Volkskrant, maar vooral door Rosanne Herzberger, toen van de NRC, nu van de NSC, beschouwd worden als seniele bullshitverkopers. Een groep die in de climatologist community wordt doodgezwegen, genegeerd.
Maar, Michael Mann kan hoog of laag springen: de science is niet settled.
Terwijl in bedoeld NRC-artikel van Greta Thunberg en Extinction Rebellion wordt gezegd: ze hebben wel wat gedaan gekregen. Wel, met een beetje goeie wil kun je Thunberg de eer gunnen dat ze beleidsmakers en “wakkere” entrepreneurs aan de slag heeft gekregen om een transitie op te starten die een looptijd van 25 jaar kent. Voor 2050 moet alles voor elkaar zijn. Ik ben benieuwd of Warna Oosterbaan bereid is om halverwege die tijdspanne – zeg 2040 om een beetje toegeeflijk te zijn – ons via NRC wil meedelen hoe het met die energietransitie staat en hoe mooi het leven nu (dan dus, over 15 jaar) mooier dan ooit is geworden.

Ook ik wil er geen misverstand over laten bestaan. Wat klimaat betreft: als ik bij machte was om die trein van de transitie te stoppen dan zou ik dat vandaag nog doen. Wat slavernij betreft: hoewel ik wars ben racistische taal of van een positieve beoordeling van de comfortbale levende blanke tegenover de gekleurde armoedzaaier, ben ik het wel met Bosma eens: die excuses hadden nooit gemaakt moeten worden, en Zwarte Piet had nooit gecandelled mogen worden. Dat gezegd hebbende …

Jonge honden zijn er altijd geweest, en het is goed dat ze er zijn. Maar ze hebben zelden zoveel aandacht gekregen als bij slavernij en klimaat. Het NRC-artikel eindigt met de wens dat het zal leiden tot iets wat werkelijk verschil maakt, over de generaties heen: tot verbondenheid, een vleugje solidariteit, een tikkeltje saamhorigheid.

Kouwe drukte is misschien niet de juiste karakterisering. Maar met bangmakerij – klimaat - en zeer verlate schuldgevoelens – slavernij - die de plaats van inzichtverwerving en een serieus te nemen verantwoordelijkheidsgevoel hebben ingenomen, zal het daar wel bij blijven: een vleugje en een tikkeltje.
En dat die trein gaat ontsporen – beide treinen, zowel die van de opwaardering van de derde-wereld-mens als die van de inrichting van een nieuw energiesysteem – staat voor mij vast.

Spreek het woord goed uit, en je voelt op je klompen aan: her-denken is zo moeilijk, veel moeilijker voor het denken van de mens dan we dachten.