neurolaw

Zou Jansen Steur zich voor de rechtbank mogen beroepen op een via een hersenscan gestelde diagnose dat zijn brein verantwoordelijk is voor zijn wangedrag? Ik doel nu op verduistering en valsheid in geschrifte. Zelf zei hij daarover in een interview met NRC: “Dat is jatten. Om niks. Ik had het helemaal niet nodig. Het is wezensvreemd, afwijkend gedrag.”

In The Guardian van Zondag 10 november jl. wordt gesproken over neurolaw. Onder de kop US courts see rise in defendants blaming their brains for criminal acts wordt verslag gedaan van een bezoek van Nita Farahany, hoogleraar recht en lid van Obama’s commissie voor bio-ethiek aan een congres van een Society of Neuroscience. Ze zet vraagtekens bij een zijtak van de neurologie en het recht, waarbij de advocaten van hen die terecht staan voor zwaardere criminele delicten een beroep doen op “overmacht” vanwege een afwijking in de hersenen. De afwijking die verantwoordelijk zou zijn voor het deviante gedrag zou dan aangetoond moeten kunnen worden a.d.h.v. een MRI-scan van de hersenen. De krant schrijft het nogal stevig op als het spreekt van argumenten relying on questionable scans and other controversial, unproven neuroscience, maar dat is precies het vraagteken van Obama’s adviseur.

Het gaat niet nergens over. Inmiddels heeft ze een analyse gemaakt van meer dan 1500 judical opinions, het sluitstuk van een rechtsprocedure USA, van de afgelopen jaren: in 2005 werden in 30 gevallen neurologen als getuige-deskundige geraadpleegd, in 2012 is dat aantal opgelopen tot 100. (Als extrapolatie is toegestaan betekent dat dat in een derde van de gevallen de verdediging een niet goed functionerend brein als argument ter verzachting / rechtvaardiging / ontlasting inbrengt.)
En niet alleen in de United States, ook in het United Kingdom, en recent in België.

Nu heb ik er persoonlijk nooit aan getwijfeld dat het brein van hen die misdaden plegen niet goed functioneert. Misschien beter te zeggen: anders functioneert dan bij de norm - dat is, de normale zich netjes naar de wet en beschavingsregels gedragende leden van het menselijk ras. Daar heb je geen neuroloog voor nodig.

Maar het probleem graaft iets dieper. De vraag is (nog) niet zo zeer: mag je dit als argument aanvoeren - nee, de eerste vraag moet zijn: kan de neurologie daar met recht en zekerheid uitspraak over doen. En daar zit’m de kneep. Veel neurologen vinden dat de neurologie in dit geval een veel te grote broek aantrekt. In USA zegt een hoogleraar recht en ethiek psychiatrie het zo: "You can't leap from a dynamic brain scan to notions of responsibility." Ook elders worden er vraagtekens bij gezet.

Ook in NL. De verdediger van Jansen Steur maakt zich geen zorgen over verkeerde/onzorgvuldige diagnoses; er zouden veel argumenten zijn dat deze juist heel zorgvuldig tot stand zijn gekomen. Dat is tekenend voor het wereldje waar je naar kijkt: net zo hoog op het paard, en evenveel hoofdschudders als bij de klimaatdiscussie. Sommige neurologen zijn daar in de media heel open over geweest: je mag je afvragen of Jansen Steur met het aantal verkeerde diagnoses afwijkt van de norm.

Frank van Gaal, dat is de verdediger, krijgt wel hoofdpijn van de rest van de aanklacht - dat ziet er somber uit voor zijn cliënt. Wellicht een goed idee voor de verdediging om op dat punt een hersenscan te vragen die, inderdaad, concludeert tot de diagnose die Jansen Steur van zichzelf gesteld heeft: wezensvreemd, afwijkend gedrag. Niet ondenkbaar dat de rechter dan tot de conclusie komt: hier kan de man zelf niet verantwoordelijk voor worden gesteld, dit is de schuld van een defect in de hersenpan van Jansen - en besluit tot vrijspraak.

Dit gaat uiteraard over de vrije wil.
Dick Swaab is er uit: die bestaat niet.
Ik heb dat anders opgelost. Het is daar boven in ons brein allemaal een prefixed weefsel van vaten en bloed. Dat gedraagt zich zoals het zich gedragen moet. Ik ben het daarom eens met Swaab.
Maar als zo’n hersenkluwen tegenover mij staat, vrouwelijk of mannelijk, dan weet ik: een mislukte robot. Maar, erger dan een blindganger, een ongeleid projectiel. Volkomen onvoorspelbaar. Dat noemen we wel een eigen willetje. En de enige die daarvoor verantwoordelijk moet worden gehouden.