het goede en het slechte bewind

C’era una volta ...
Zo beginnen Italiaanse sprookjes.
C’era una volta een prins die zich verveelde en ... C’era una volta een arm oud vrouwtje dat veel honger had en weinig geld, en toen maar kindertjes ging lokken.

C’era una volta een kikker die wist dat ze ooit prinses was geweest en droomde van een prins die langs kwam en haar kuste. Maar haar dromen werden geen bewaarheid, totdat er een schitterend witte, welhaast majestueuze vogel, hoge, elegante poten, langs kwam. En ze gaf zich over om gekust te worden ... had net zo goed een koninklijk paard kunnen zijn dat daar in haar vijver stapte ... toch?
Maar ’t was geen prins.


In Siena, zijn drie fresco’s geplakt op de muren van een zaal van het Palazzo Pubblico, zeg maar stadhuis, die het goede en het slechte bewind representeren: L'Allegoria ed Effetti del Buono e del Cattivo Governo. Ze zijn geschilderd door Ambrogio Lorenzetti, eerste helft quattrocento. De freschi beelden uit hoe een land - stadsstaat - er uit ziet als er een goed bewind aan de macht is en wat je ziet wanneer er slecht geregeerd wordt.
Het heet dat in die tijd Siena welvarend was, dus je mag aannemen dat Lorenzetti geen moeite had om het goede bewind te vereeuwigen. Leuke bijkomstigheid is dat we niet weten of hij echt wist hoe een slecht bewind zich manifesteerde, want door een speling van het lot is de kwaliteit van dat fresco in de loop der eeuwen hard achteruit gegaan.

Je mag aannemen dat er een moraliteit in verborgen zit. De schilderingen zijn gemaakt in opdracht van de toen zittende magistraten, il Governo dei Nove en die zullen vast de idee hebben gehad dat ze het goed deden. Dus daarvoor moet het slecht zijn geweest, kan niet anders.
C’era una volta ... want het verschil tussen het goede bewind en het slechte is zo groot, dat kan niet in een paar jaar helemaal omgeslagen zijn.
Er zijn ook tongen die beweren dat datgene wat als goed bewind is afgeschilderd, niet kenmerkend was voor hoe het in Siena reilde en zeilde, maar dat Lorenzetti een ideaal beeld voor ogen had, als een metafoor voor de stad. En je mag je afvragen: wie heeft hem de ogen gegeven om te weten hoe een goed bewind zich manifesteert.

Je had toen nog geen internet, met sites als die van Climategate, waar iedereen zijn zegje op kon doen, en waar iemand riep dat het allemaal goed was, maar waar een hoop anderen riepen dat het maar een rotzooitje was. In die tijd riep je wat in je stamkroeg, of op de markt, en een ander riep wat terug.
Je kon ook een hengst voor je kanis krijgen.
C’era una volta ... was Lorenzetti groot gegroeid gedurende een slecht bewind, en moest hij dromen van wat goed was, en in de kroeg horen hoe goed het vroeger was geweest ... of was het omgekeerd?

En je vraagt je af: wat, als het gemeentebestuur van Amsterdam nu een opdracht zou geven aan een schilder om het goede en het slechte bewind te schilderen.
Ten eerste: hoe zou de opdracht zich laten lezen. Nou ja, het goede bewind is duidelijk: dat is zoals B&W van Amsterdam nu functioneren. Maar voor het slechte bewind - dan moet je een eindje terug hoor in de geschiedenis, voordat je een niet geestverwante burgemeester vindt. Gijs van Hall - prototype van een slechte stadsbestuurder. Okay, de affaire WFH mocht er ook zijn. (disclaimer Amsterdam en Femke zijn volkomen willekeurig gekozen, ik heb helemaal niet aan die klimaatklok moeten denken toen ik dit opschreef, echt niet.)

Maar bovenal: zouden ze een schilder vinden - ik bedoel: iemand die zich zou willen vereenzelvigen met wat progressief bedoeld is, maar wat ten diepste aartsconservatief is: de angst dat de maatschappij naar de sodemieterij gaat, de zekerheid dat er een planeet gered moet worden.

Ik heb hier een mooi boekje van Dimitri Frenkel Frank over Rembrandt en Spinoza (een toneelstuk, Spinoza geheten). Rembrandt is dan wel een dwarse jongen, maar hij weet toch dat brood op de plank belangrijk is. Dus, tegen wil en dank, wordt hij neergezet als de tegenhanger van de zeer principiële Spinoza, die zijn leven in de waagschaal stelt voor het hebben van een mening.
Een eigentijdse Rembrandt zou dus wel gezegd hebben: okay, Femke, ik zie die windmolens niet zo zitten, en kernenergie lijkt me heel wat handiger, maar ik schilder wel een vlakte met zonnepanelen en op de achtergrond wat windmolens - en de stad in de verte op de achtergrond, de daken, evenals de blanke top der duinen schitterend door die krengen van panelen. Het licht is lang niet meer zo mooi, sinds jij die rotzooi overal neer laat leggen, maar vooruit ... nou, kruip nou maar lekker bij me in bed meid, kunnen we de details van de opdracht bespreken - zoals Dimitri Frenkel Frank een gravin in Rembrandt’s bed zag liggen, die misschien wel een portret van haar man besteld had.

En daar zijn we waar ik wezen wil: de schilderingen van hoe een oenige afbeelding er uit gaat zien, van een slecht bewind, daar kan ik me wel wat bij voorstellen ... en ’t zal me een zorg zijn, al die morele oordelen die daarop zichtbaar gemaakt kunnen worden.
Maar dat goede bewind hé, dat moet er verschrikkelijk uit zien. Slecht licht of goed licht - daar gaan je ogen en je hele kop pijn van doen.

Dat goede bewind van Lorenzetti is, wat we tegenwoordig zouden noemen een deugschilderij. Dat wat deugt is ruim vertegenwoordigd, dat wat niet deugt is aan het oog onttrokken. Nou ja, er is naast een engel die beloont, ook een engel die straft en er zijn geketende misdadigers. Maar het bestuur is pontificaal aanwezig -de burgers, zij die in opdracht deugen, zijn kleiner geschilderd, want onderworpen aan de regels. De stad ziet er proper uit, je zou haast denken dat er doorspoeltoiletten in de huizen staan, aangesloten op riolering, verborgen onder het plaveisel. Het land ligt er keurig bewerkt bij, de karren vol met wat van het land komt gaan naar de markt. En er is veel vrolijkheid onder elkaar. Orde. Netheid. Vrede.

Dat slechte bewind is niet leuk: duivels met vleermuisvleugels, verbrande boerderijen, vervallen huizen, geen boerenkarren die naar de markt gaan, tegen elkaar optrekkende legers. Geen governo dei nove dat de boel nauwlettend in de gaten houdt en bijstuurt. Jammer dat het niet goed is overgekomen naar onze eeuw.

Duidelijk verhaal. Kat in ’t bakkie voor Lorenzetti.


Maar nu zoekt Femke een schilder. Da’s veel moeilijker.
» Ik wil een landschap met veel windmolens.
» Windmolens? Die zijn toch uit de tijd.
» Die zijn weer in, jongen. En zonnepanelen.
» Zonnepanelen? Nederland? Het land van mest en mist?
Ze lag zo lekker in z’n armen, ze was zo heerlijk aan het dagdromen. Gaat ie moeilijk doen.

En ik moet weer denken aan Monthy Python en de Paus die zich met Michelangelo verstaat - probeert te verstaan - over hoe het laatste avondmaal er uit hoort te zien.

De misverstanden.

Que sera sera. Whatever will be, will be.
Zet Frans Timmermans nou maar eens op zo’n schilderij. Je kan hem wel achter die microfoon zetten, boven de geachte toehoorders uittorenend - maar daarmee weet je nog niet waarom dat een goed bewind is.
En je kan Marcel Crok wel op dat andere schilderij zetten, maar geen woeste baren die hem natte broekspijpen bezorgen.

» Okay, ik zal eens in Borssele gaan kijken, misschien krijg ik een idee hoe zo’n kerncentrale tussen biologisch opkomende bloemkool te plaatsen.
» Hou op man, geen kerncentrale ... getverderrie.
» Wat? Wou je beweren dat alleen zonnepanelen en windmolens een welvarende samenleving draaiende houden?

Rembrandt hoefde niet over dat soort platvloerse vergezichten na te denken, als ie met z’n gravin in bed lag. Ik weet zeker dat deze schilder het op z’n heupen krijgt: Jezus, hoe hou ik dat mokkel in m’n bed zonder dat ik op al die onzin moet reageren?

Of zouden de hedendaagse kunstschilders ook op de centen letten? En bereid zijn alles te schilderen, als ze maar geld krijgen, en als de vrouw van de opdrachtgever maar een lekker stuk is?

En je ziet het goede bewind voor je (ja, ik weet, het doet pijn aan de ogen, even doorbijten ... het deed ook pijn toen ik het op moest schrijven).
Eén klaproosje. Een paar kleine vogeltjes die nog vliegen, omdat ze niet zo hoog vliegen. Wel: glinsterende oppervlaktes waar wat groen onder weg komt, ook De Nieuwe Meer vol met zonnepanelen. Op de achtergrond een dorpje, laagbouw. Maar je ziet geen rode daken. Een verschrikkelijke horizon, waarvan je niet meer ziet wat het horizon maakt, omdat dat wat het horizon maakt bedekt is met zonnepanelen en je ogen verblindt. En dan de diepere achtergrond. De hoge pluimen aan de einder, van Marsman, zijn ijzeren pluimen geworden, geplant in beton. Populieren met wieken.
En dan ... oh, wat erg. Vroeger had je de meiboom, daar dansten volwassenen en kinderen omheen. Nu zie je ze om een windmolen heen dansen.

Het slechte ...

Uh ... ho, wacht even. Geen misverstanden hé. Ik kan misschien wel schilderen hoe het goede bewind in de ogen van de Burgemeester van Amsterdam er uit zal zien, maar dat wil nog niet zeggen dat ik er ook maar voor één minuut in geloof. Dat jullie dat niet denken. Een andere scepticus schreef laatst: Een energietransitie wijs ik zeker niet af. Nou, ikke wel. Zoiets zal je mij nooit horen zeggen.
Transitie drukt actie uit, weloverwogen actie. Transitie is een activiteit op zich. Daar moet de mens niet aan willen.
Stel je voor dat iemand, na de intrede van de elektromotor had gezegd: binnen 10 jaar wil ik alles wat op stoom gaat in het museum. Dat was op een fiasco uitgelopen. Overgangen moet je hun eigen tijd geven.
En als ik, na het binnenhalen van de opdracht, nog even met haar ... uh ... als het zover was gekomen dat ... uh ... nee, dat ga ik niet aan jullie neus hangen, wat er allemaal in mijn atelier gebeurt ... nou ja, dit dan: dan had ik toch het prerogatief van een bezorgde echtgenoot opgeëist en vooraf gezegd willen hebben: mevrouw de Burgemeester, jij bent helemaal knettergek, met dat ophangen van die klok. Okay?

Okay ... waar was ik ... oh ja - het slechte bewind.
Gras, maar ook veel onkruid. Niet zo fris groen allemaal. Zware vrachtwagens, uit de uitlaten komt zwarte rook. Schepen met schoorstenen. De kolencentrale mag uiteraard niet ontbreken. Hoestende mensen met grauwe gezichten. Een beetje radioactieve straling plastisch vorm gegeven in de knokkels en de bochels van de figuranten.
Kat in ’t bakkie voor mij, natuurlijk. Ik heb op deze site zoveel idioten leren kennen met hun opvatting over Se non ora? Quando??? Ik weet wel hoe dat er uit zal zien.


Bij het opschrijven hiervan kreeg ik nog een shock-moment.
In Siena hadden ze geen rijke visserij-cultuur. Ligt niet aan de zee, en er komt geen grote rivier langs. Dus op die fresco’s zie je geen onderwatergebeuren. Fuiken. Sleepnetten. Gelukkig maar, want je zult toch moeten uittekenen wat er in Gods wateren onder de aarde leeft en beweegt onder het goede bewind.

Grote betonblokken ... stalen poten die daaruit oprijzen ... geen doodse stilte, lawaai van turbines zoals je dat onder water hoort ... geen leven te bekennen ...
Nee, geen kat in ’t bakkie voor mij, hoor. We weten uiteraard niet wat we die vissen aandoen. En het andere onderzeese leven.
’t Zou eigenlijk wel goed zijn als ik het zou schilderen. Want dan wordt ten minste de hypocrisie zichtbaar van die verzamelde platformen dat zich samen Groen noemt. En die dat wat ze bewerkstelligen duurzaam en sustainable noemen. Mevrouw Thunberg en haar spijbelende schoolmeisjes. Extinction Rebellion met die vrouwen in oranje. GroenLinks. Dat meneertje van D66 dat nu weg is. De AOC-adepten in de Verenigde Staten, Hoe lang zal het duren voordat BÜNDNIS90/DIE GRÜNEN en masse gaan zeggen: Wir haben es nicht gewußt.

Ik ben blij dat ik de vloek van het slechte bewind, zoals die zich nu laat zien onder water, en de zegeningen van het goede bewind, zoals zich dat straks zal openbaren niet hoef te schilderen. Maar ik kan de hypocrisie wel laten zien.
Er moet een NEW GLOBAL COMMITMENT TO ENVIRONMENTALLY AND SOCIALLY RESPONSIBLE TUNA SUPPLY CHAINS komen, met de bedoeling dat er beter omgegaan wordt met de natuur bij de jacht op tonijn. En het heet dan:

Tuna fisheries can result in incidentally caught bycatch species including seabirds, sea turtles, marine mammals, sharks and rays.

Zoiets heb ik nou nog nergens gelezen van das große grüne weltumfassende Bündnis, die de planeet gaat redden, als het om de verstoring van het leven boven en in de zee gaat door de windbaronnen.